Paradoks Panarşizm, bireylerin coğrafi sınırlara bağlı kalmadan, istedikleri hükümet veya yönetim sistemini özgürce seçebileceği bir siyasi teoridir. 1860’ta Paul Emile de Puydt tarafından ortaya atılmıştır. Klasik federasyondan farklı olarak, panarşi coğrafi bölgelere değil, bireysel tercihlere dayalı bir yönetim önerir. Herkes, bir nevi “hükümet aboneliği” gibi, kendi değerlerine uygun yasaları, vergileri veya hizmetleri seçer; aynı topraklarda farklı hükümetler rekabet eder ve bireyler dilediklerinde sistem değiştirebilir.
Temel Özellikleri;;
Non-Territorial (Coğrafi Olmayan): Aynı şehirde yaşayan insanlar farklı hükümetlere bağlı olabilir. Örneğin, sen düşük vergi isteyen bir sisteme, komşun sosyal yardım odaklı bir sisteme katılabilir.
Rekabet: Hükümetler, bireyleri çekmek için daha iyi hizmet sunar. Verimsiz sistemler doğal olarak elenir.
Esneklik: Bireyler, yıllık kayıt veya sözleşmelerle hükümet değiştirebilir.
Arabuluculuk: Farklı sistemler arasında çatışma (örneğin, birinin yasası alkolü yasaklarken diğerininki serbest bırakırsa) arabuluculuk mahkemeleriyle çözülür.
Tam anlamıyla uygulanmış bir Panarşi örneği yoktur, fakat Osmanlı Millet Sisteminde dini gruplar (Müslümanlar, Hristiyanlar, Yahudiler) kendi aile hukuku ve mahkemelerine sahipti ve aynı topraklarda yaşarlardı ama evlilik, miras gibi kişisel konularda kendi yasalarına tabiydi. Devlet genel vergileri toplar, ama topluluklar kendi mahkemelerini işletirdi. Bu, panarşi’nin tarihi bir prototipi sayılır.
Hindular da, günümüzde Müslümanlar ve Hristiyanlar aile hukuku (evlilik, boşanma) konusunda farklı yasalara uyar. Örneğin, bir Müslüman çok eşlilik hakkına sahipken, bir Hindu değildir. Bu, dini tercihe dayalı non-territorial bir özerkliktir, ama devlet genel yasaları (ceza, ekonomi) uygular.
Kripto para toplulukları veya DAO’lar (Merkeziyetsiz Otonom Organizasyonlar), bireylerin bir yönetim sistemine dijital olarak katılmasına da benzetebiliriz ki Panarşizm’in merkeziyetsiz yapısına uyum sağlar.
Panarşi, teoride özgürlükçü bir ütopya sunsa da pratikte uygulanması zor bir sistemdir. Fakat zamanla Teknoloji geliştikçe uygulanabilir hale gelebilir ve gelecek nesillerin ideolojilerinden biri olabilir.
