Easterlin Paradoksu Nedir?

Easterlin Paradoksu, ekonomist Richard Easterlin’in 1974’te ortaya attığı bir teoridir. Bu paradoks, gelir artışı ile mutluluk arasındaki ilişkinin kısa ve uzun vadede farklılık gösterdiğini savunur:

• Kısa vadede: Gelir arttıkça mutluluk artar.
• Uzun vadede: Gelir seviyesi yükselse bile, ortalama mutluluk düzeyi aynı kalır.

Yani, zenginleşen toplumlar daha mutlu olmaz!

Easterlin Paradoksunu Açıklayan 3 Temel Mekanizma

1. Göreli Gelir Etkisi (Sosyal Karşılaştırma)

• İnsanlar mutluluğu kendi gelirleriyle değil, başkalarının gelirleriyle kıyaslayarak belirler.
  1990’de aylık 5.000 TL kazanan biri, çevresindekiler 3.000 TL kazanıyorsa kendini “zengin” hisseder.
•  Gelir artışı genel refahı yükseltse bile, göreli konum değişmediği için mutluluk artmaz.

2. Adaptasyon (Hedonik Treadmill – Haz Koşusu)

• İnsanlar yüksek gelire alışır ve bir süre sonra bu seviyeyi “yeni normal” olarak görür.
  • Yeni bir telefon alan biri ilk hafta çok mutludur, ama bir ay sonra sıradanlaşır.
  • Aynı şekilde, maaşı iki katına çıkan biri bir süre sonra “keşke daha fazla olsa” diye düşünmeye başlar.
• Gelir arttıkça beklentiler de artar, mutluluk sabit kalır.

3. Gelirin Marjinal Faydasının Azalması

• Temel ihtiyaçlar (barınma, gıda, güvenlik) karşılandıktan sonra, ek gelirin mutluluğa katkısı giderek düşer.
  • Aç bir insan için 1 ekmek çok değerlidir, ama 10. ekmeğin faydası neredeyse sıfırdır.
  • Benzer şekilde, yıllık 50.000’dan100.000’dan100.000’a çıkmak mutluluğu ciddi ölçüde artırırken, 1 milyon’dan2milyon’dan2milyon’a çıkmak neredeyse hiçbir fark yaratmaz.

Easterlin Paradoksunu Destekleyen Veriler

ABD Örneği (1946-2020), Kişi başına gelir 3 kat arttı, ancak ortalama mutluluk seviyesi neredeyse aynı kaldı.

Japonya Örneği (1958-1990), Ekonomi devasa büyüdü, ama mutluluk sabit kaldı.

Geliri 75.000$’ın altında olanlar için gelir artışı mutluluğu artırırken, bu seviyenin üstünde anlamlı bir etki görülmez. (Kahneman & Deaton, 2010)

Paradoksun İstisnaları ve Eleştiriler

• Fakir Ülkelerde Gelir Artışı Mutluluğu Artırır:
  • Temel ihtiyaçlar karşılanmadığında, gelir artışı mutluluğu doğrudan yükseltir.
• Bireysel Farklılıklar:
  • Bazı insanlar paraya daha az önem verir (örneğin, maneviyatçılar, minimalistler).
• Gelir Eşitsizliği:
  • Toplumdaki uçurum arttıkça, gelir artışı mutluluğu daha az etkiler.

Sonuç:

Para Mutluluk Getirir mi?

• Kısa vadede EVET → Yoksulluk mutsuzluktur, temel ihtiyaçlar karşılanmalıdır.
• Uzun vadede HAYIR → İnsanlar daha fazlasına alışır ve sosyal karşılaştırma tatminsizlik yaratır.

Mutluluk için gelir artışından çok, sosyal ilişkiler, anlamlı iş, şükran duygusu ve kişisel gelişim önemlidir.

“Para mutluluk satın almaz, ama yoksulluk mutsuzluk satın alır.”
— Richard Easterlin