Paradoks Avrupa’nın güneydoğusuna uzanan, dağlarla bölünmüş karmaşık bir coğrafya… Sadece harita üzerinde değil, tarihte, kültürde ve siyasette de sınırları belirsiz bir bölge: Balkanlar.
Peki, “Balkanlar” dediğimizde hangi ülkelerden söz ediyoruz? Cevap, kime sorduğunuza göre değişiyor.
Balkanlar, Avrupa’nın üç büyük güney yarımadasından doğudaki olanıdır. Bölgenin hangi ülkeleri kapsadığı konusunda fikir birliği yoktur. Genellikle Arnavutluk, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Kosova, Karadağ, Kuzey Makedonya, Romanya, Sırbistan ve Slovenya‘yı içerdiği kabul edilir.
En yaygın tanımla Arnavutluk, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Kosova, Karadağ, Kuzey Makedonya, Romanya, Sırbistan ve Slovenya bu listenin vazgeçilmezleri. Ama sonra işler karışıyor. Yunanistan’ın kuzey bölgeleri (Epir ve Makedonya), Türkiye’nin Avrupa yakası (Trakya), hatta tarihsel bağları nedeniyle Moldova bile zaman zaman bu coğrafyaya dâhil ediliyor.
Ama bu sadece bir coğrafya tartışması değil. “Balkanlar” kelimesinin kendisi bile bazı çevrelerde olumsuz anlamlar taşıyor. Etnik çatışmalarla, siyasal istikrarsızlıkla, bölünmelerle anılan bir terim haline gelmiş zamanla. Bu yüzden 2000’li yıllarda daha nötr görülen “Güneydoğu Avrupa” ya da “Batı Balkanlar” gibi tanımlar ön plana çıkıyor.
Bu belirsizlik, aslında bölgenin ruhunu yansıtıyor. Çünkü Balkanlar, hiçbir zaman sadece bir yer olmadı. O, hem imparatorlukların sınır çizdiği, hem halkların birlikte yaşayıp ayrıldığı, hem de tarihin türlü katmanlarının üst üste bindiği bir “geçiş bölgesi”.
Coğrafi olarak bir yarımada, ama siyasi ve kültürel olarak bir çarpışma alanı. Kimi zaman köprü, kimi zaman uçurum.
İşte bu yüzden Balkanlar’ı anlamak, haritaya bakmaktan çok daha fazlasını gerektiriyor.
📍Balkanlar bir sınır değil, bir buluşma noktasıdır. Ama hangi noktadan başladığı, hâlâ tartışma konusudur.
Balkanlara Yunanistan Dahil Mi?
Yunanistan coğrafi olarak Balkan Yarımadası’nın ucunda yer alıyor. Özellikle kuzey bölgeleri —Epir ve Makedonya— tarihsel ve coğrafi olarak Balkanlarla özdeşleştiriliyor. Bu yüzden birçok listede Yunanistan bir Balkan ülkesi olarak geçer.
Ancak konu sadece coğrafya değil. Kültürel bağlamda Yunanistan, çoğu zaman Akdeniz havzasının bir parçası olarak tanımlanır. Zeytin ağaçları, deniz kültürü, adalar, mitoloji ve klasik miras onu daha çok bir Ege-Akdeniz ülkesi yapar. Yani Balkanlar’ın siyasi çalkantılarından ziyade, Akdeniz’in tarihsel sürekliliğiyle anılmak ister gibidir.
Yunanistan için Balkan kimliği, bir yanıyla kaçınılmaz ama diğer yanıyla da mesafeli bir ilişki gibidir. Harita onu Balkanlar’a dahil eder, ama zihin onu Akdeniz’e ait hisseder.
Balkanlara Türkiye Dahil Mi?
Türkiye’nin Avrupa yakası —yani Trakya— coğrafi olarak Balkan Yarımadası’na dahildir. Ancak Türkiye’nin Balkanlar’daki varlığı bundan çok daha derindir. Osmanlı İmparatorluğu’nun asırlarca bu bölgede süren egemenliği, Balkan coğrafyasının siyasi, dini ve demografik yapısını kökten etkilemiştir. Sırpça-Hırvatçada 8.000 türkçe kelime b
Bu yüzden Türkiye sadece bir coğrafi parça değil, Balkanlar’ın tarihsel hafızasında dev bir figürdür. Hatta geçmişte bölgeye “Avrupa Türkiyesi” ya da “Turkey in Europe” denmesi boşuna değildir.
Günümüzde Türkiye, siyasi ve kültürel olarak Balkanlar’la bağlarını sürdürüyor; ancak tüm ülkenin Balkan devleti olarak tanımlanması hâlâ tartışmalı. Çünkü Anadolu’nun büyük kısmı Balkan coğrafyasının dışında kalır ve Türkiye, farklı kimlik katmanlarını aynı anda taşıyan bir ülkedir.
